Czym jest miłość? To pytanie zadaje sobie wielu z nas i dla każdego odpowiedź może być nieco inna. Nic więc dziwnego, że filozofowie również starali się odpowiedzieć na to niezwykle ważne pytanie. Jak została ona zdefiniowana i czego możemy się o niej dowiedzieć porównując różne systemy filozoficzne?
Czy miłość można definiować w systemach filozoficznych?
Miłość, jak i filozofia, nie są proste. Z tego powodu należy zacząć od tego, że niektórzy mogą sprzeciwić się argumentowaniu, że miłość jest pojęciowo irracjonalna, w tym sensie, że nie można jej opisać w kategoriach racjonalnych lub znaczących. Dla takich krytyków, którzy przedstawiają argument metafizyczny i epistemologiczny, miłość może być wyrzuceniem emocji, które przeciwstawiają się racjonalnym badaniom. W języku angielskim słowo „miłość”, które wywodzi się z germańskich form sanskryckiego lubh (pragnienia), jest szeroko zdefiniowane, a przez to nieprecyzyjne, co generuje problemy z definicją i znaczeniem, które są w pewnym stopniu rozwiązywane przez odniesienie do terminów greckich: eros, philia i agape.
Natura miłości: Eros, Philia i Agape
Filozoficzna dyskusja dotycząca miłości zaczyna się logicznie od pytań dotyczących jej natury. Termin eros (grecki erasthai) używany jest w odniesieniu do tej części miłości, która stanowi namiętne, intensywne pragnienie czegoś. Jest to często określane jako pożądanie seksualne, stąd współczesne pojęcie „erotyczne” (greckie erotikos). Jednak w pismach Platona eros uważany jest za wspólne pragnienie, które poszukuje transcendentalnego piękna. Implikacja platońskiej teorii erosu polega na tym, że idealne piękno znajduje odzwierciedlenie w poszczególnych obrazach piękna, które znajdujemy. Staje się ono wymienne dla ludzi i rzeczy, idei i sztuki: kochać to kochać platońską formę piękna – nie konkretną osobę, ale element, który posiadają prawdziwe (idealne) piękno. Wzajemność nie jest konieczna dla poglądu Platona na miłość, ponieważ pragnienie dotyczy przedmiotu (Piękna).
W przeciwieństwie do namiętnego pragnienia erosu, philia pociąga za sobą wzajemne zamiłowanie i uznanie. Dla Greków termin „philia” obejmował nie tylko przyjaźń, ale także lojalność wobec rodziny i politycznej wspólnoty, pracy lub dyscypliny.
Agape odnosi się do ojcowskiej miłości Boga do człowieka i człowieka do Boga, ale rozszerza się o braterską miłość do całej ludzkości. Agape opiera się na elementach eros i philia, ponieważ szuka doskonałej miłości, która jest zarazem zamiłowaniem, transcendowaniem tego, co konkretne, i pasją bez konieczności wzajemności. Pojęcie to zostało poszerzone w judaistyczno-chrześcijańskiej tradycji kochania Boga: „Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem i całą swoją duszą, i całą swoją mocą”.
Miłość ujęta przez deterministów, behawiorystów i ekspresjonistów
Bardziej współczesne systemy filozoficzne patrzą na miłość jeszcze inaczej. Fizyczni determiniści, którzy wierzą, że świat jest całkowicie fizyczny i że każde zdarzenie ma wcześniejszą, fizyczną przyczynę, uważają miłość za przedłużenie chemiczno-biologicznych składników ludzkiego stworzenia i chcą ją wytłumaczyć zgodnie z takimi procesami. W tym duchu genetycy mogą powoływać się na teorię, że geny (DNA jednostki) stanowią decydujące kryterium w dowolnym seksualnym lub domniemanym romantycznym wyborze, szczególnie przy wyborze partnera.
Behawioryzm, który wynika z teorii umysłu i utrzymuje odrzucenie kartezjańskiego dualizmu między umysłem a ciałem, oznacza, że miłość jest szeregiem działań i preferencji, które można w ten sposób zaobserwować u siebie i innych. Teoria behawiorystyczna mówi, że miłość jest obserwowalna zgodnie z rozpoznawalnymi ograniczeniami behawioralnymi odpowiadającymi aktom miłości.
Miłość ekspresjonistyczna jest podobna do behawioryzmu, ponieważ miłość jest uważana za wyraz stanu rzeczy w stosunku do umiłowanego. Może ona być przekazywana za pośrednictwem języka (słów, poezji, muzyki) lub zachowania (przynosząc kwiaty, oddając nerkę, ratując kogoś z płonącego budynku), ale jest odzwierciedleniem wewnętrznego, emocjonalnego stanu, a nie emanacją fizycznych reakcji na bodźce.
W ciekawy sposób pojęcie miłości opisuje koncepcja Piotra Griffina, która nawiązuje do miłości definiowanej przez filozofię chrześcijańską oraz do naszej natury biologicznej. Uważa on że w życiu biologicznym nie osiągniemy nic innego równie cennego jak miłość pomiędzy kobietą a mężczyzną, którzy generują w natchnieniu ideą miłości kolejne pokolenia życia.